Chuyện ghi ở trung tâm "vui vẻ" Bài 2: Thắp lên ánh lửa trong tâm hồn

Tại Trung tâm Tân Định, gần 1.500 bệnh nhân tâm thần thì cũng có đủ kiểu người, bệnh nặng có, bệnh nhẹ có, người lớn, người nhỏ, người ốm đau, người khỏe mạnh… Trong khi đó, các nhân viên của trung tâm không thể chăm chút từng người một và cũng lo không xuể cho tất cả bệnh nhân. Thế là mô hình “bạn giúp bạn” (gồm những bệnh nhân ổn định giúp đỡ bệnh nhân nặng) ra đời. Bạn có thể là người lớn với nhau, người lớn với trẻ em hoặc người trẻ với nhau…

Bữa cơm trưa tại Khoa Nam tâm thần ổn định, những đôi “bạn giúp bạn” có khá nhiều. Quân là thanh niên trẻ đang giúp một bệnh nhân khá lớn tuổi ăn uống, tô cơm thịt bò khá to song các động tác đút cơm gọn gàng đã khiến tô cơm vơi đi nhanh chóng.

Ở một góc khác, bé Anh Kiệt (9 tuổi) đang được bệnh nhân Công Đức (60 tuổi), ngồi cạnh chăm chút từng muỗng cơm. Ánh mắt Kiệt nhìn xa xăm, dường như không có cảm xúc. Anh Đức thỉnh thoảng phải làm trò, trêu chọc để Kiệt được tập trung trở lại.

Bất hạnh đến với Kiệt khi em bị bỏ rơi một cách đột ngột, vừa trở thành trẻ cơ nhỡ, vừa bị sang chấn tâm lý nặng nề. Hơn một năm trước đây, Kiệt được cơ quan chức năng đưa vào Trung tâm để chăm sóc, điều trị. Lúc mới vào, Kiệt thường xuyên la hét, phản ứng dữ dội, buộc phải lưu giữ tại trạm xá để điều trị. Trong suốt thời gian ấy, anh Công Đức là thành viên nhóm "bạn giúp bạn" đã tình nguyện chăm sóc Kiệt từng chút, lo như cha lo cho con. Nhờ sự kiên trì, sau hơn một năm điều trị, Kiệt dần ổn định, không còn la hét hay vùng vẫy, được chuyển về Khoa Nam tâm thần ổn định. Và anh Đức lại tiếp tục đóng vai của một người cha, chăm sóc, tắm rửa, lo từng miếng ăn, giấc ngủ.

Trung tâm điều dưỡng chăm sóc người tâm thần Tân Định khởi công năm 2003 và bắt đầu tiếp nhận bệnh nhân từ năm 2006. Khi đó, xung quanh chỉ toàn rừng, đường đất đỏ lầy lội, sau 9 giờ tối là đóng cửa nguyên tắc "nội bất xuất, ngoại bất nhập". Theo năm tháng, sự biệt lập ấy lại gắn kết các nhân viên trung tâm, trong số khoảng 220 nhân viên hiện nay, một nửa là các cặp đôi nên vợ nên chồng. Trong đó, những người gắn bó với trung tâm ngay từ buổi đầu như chị Bùi Thị Tươi, chị Hoàng Minh Hồng, chị Phương Thúy… đã kết duyên vợ chồng với người ở trung tâm và thời gian họ ở trung tâm còn nhiều hơn ở nhà.

Y sĩ Nguyễn Công Kiên - phụ trách Trạm xá của trung tâm, cũng là một trong nhiều cặp đôi nên duyên từ nơi này, cho hay Trạm xá có nét đặc thù riêng so với các khoa phòng khác. Bởi lẽ, Trạm xá thì các bệnh nhân tâm thần còn mang những bệnh lý khác như huyết áp, tiểu đường, suy thận, ung thư… khiến nhân viên nơi đây luôn tất bật. May mắn, Trung tâm được Bệnh viện Lê Văn Thịnh hỗ trợ khám đa khoa, Bệnh viện Tâm thần TP.Hồ Chí Minh hỗ trợ chuyên khoa, phần nào giảm áp lực.

Giữa không gian khu rừng cao su bao bọc xung quanh Trung tâm Tân Định, hơn 1.700 con người gồm bệnh nhân, nhân viên cuộc sống gắn chặt nhau. Buổi sáng  không gian tĩnh mịch được lấp đầy bằng những tiếng cười vui của bệnh nhân khi tập thể dục, tắm nắng sáng. Rồi tiếng gọi chuẩn bị bữa cơm trưa; tiếng hô trong giờ tập thể dục; những tràng pháo tay nồng nhiệt trong các trận bóng chuyền, bóng đá… Chứng kiến khung cảnh rộn ràng, tâm lý vui tươi và dường như không có nét sợ sệt thường thấy ở bệnh nhân tâm thần, một đồng nghiệp của chúng tôi buột miệng: “Họ thật may mắn khi ở đây” - bởi lẽ, những con người “mong manh, dễ vỡ” này nếu còn xuôi ngược ngoài đời, ắt hẳn nỗi bất hạnh sẽ nhân lên gấp nhiều lần.

Đêm về khuya, chúng tôi nán lại Trung tâm Tân Định để cố lắng nghe những âm thanh gào thét của bệnh nhân, chứng kiến việc lên cơn và cách “khống chế” bệnh nhân… Nhưng trong màn đêm tĩnh lặng, chỉ là tiếng côn trùng kêu, tiếng xào xạc của cây lá trong khuôn viên trung tâm và rừng cao su bạt ngàn bao quanh.

Như thấu hiểu được tâm lý của những vị khách, anh Nguyễn Trung Chánh - phụ trách phòng Tổ chức- Kế hoạch Tài chính trung tâm, mỉm cười giải thích rằng ít có chuyện la hét lắm. Bởi đêm các bệnh nhân thường ngủ ngon giấc, người nào có các triệu chứng lên cơn là nhân viên để ý và sử dụng thuốc để hóa giải ngay. Riêng việc sử dụng công cụ, biện pháp xích trói người tâm thần như thường thấy trên phim thì cũng có nhưng hãn hữu lắm.

Không chỉ là mái ấm cho những người đang sống, Trung tâm Tân Định còn là mái ấm cho những hương hồn người đã khuất - nơi những nén hương khói tỏa ra làn hơi ấm áp sưởi ấm những số phận vốn đã chịu nhiều trắc trở, đau thương.

Ở một góc riêng của trung tâm rộng gần 23 hecta là một khu vực thật đặc biệt - nhà lưu cốt – là nơi thờ cúng nhang khói hàng ngày cho khoảng 400 bệnh nhân ở trung tâm đã qua đời. Đều đặn hàng ngày, ở khu vực nhà lưu cốt, các nhân viên hương khói, cúng cơm mỗi ngày 2 lần.

Anh Nguyễn Văn Chung - phó Giám đốc Trung tâm Tân Định cho biết ở trung tâm đến nay có khoảng 400 người qua đời trong gần 20 năm. Có nghĩa là mỗi năm đơn vị “tiễn biệt” 20 người, may mắn là những năm gần đây tỷ lệ người ra đi ít dần; từ đầu năm 2025 đến nay trung bình mỗi tháng chỉ có một người qua đời.

“Như vậy có thể thấy điều kiện chăm sóc, thuốc men, ăn uống khá hơn và đó là điều đáng mừng. Cuộc đời của bệnh nhân tâm thần đã khổ, nên bù đắp cho họ được phần nào hay phần đó. Với những người qua đời, chúng tôi nhang khói để hương hồn của họ cảm thấy ấm áp phần nào, để họ khỏi phải bơ vơ, lạnh lẽo bên kia thế giới.”, anh Chung trải lòng.